နာဂစ္မွာ ဘာေၾကာင့္ လူေတြသိန္းခ်ီေသခဲ့ရတာလဲ

သမိုင္းအမွန္ ျဖစ္ေအာင္ရယ္မွီျငမ္းကိုးကားစရာျဖစ္ေအာင္ရယ္ ဓမၼဓိ႒ာန္က်က်ေရးေပးပါ ေမွ်ာ္ေနေစာင့္ ေနမယ္ဆရာ။Facebook မိတ္ေဆြေတြရဲ႕ Comment ေလးေတြ ပါ။ စိတ္ခ်ပါ။

ကြၽန္ေတာ္ ျဖည္းျဖည္းခ်င္းေရးသြားမွာပါ။ ဓမၼဓိ႒ာန္က်က်ေရးေပးပါလို႔ ေျပာ လာတဲ့အတြက္ ပထမဆံုး နာဂစ္ဟာဘာေၾကာင့္ ဒီေလာက္အပ်က္အစီးမ်ား ရ သလဲဆိုတာေလးနဲ႕ပတ္သက္တဲ့ေလ့လာထားမႈေလးေတြကို စေျပာျပခ်င္ ပါတယ္။ ဒါေလးေတြမေျပာမီ ဒီဆုေတာင္းေလးကိုေတာ့ ေတာင္းခြင့္ျပဳပါ။

(၁) မွန္ကန္ေသာစကား၊
(၂) အက်ိဳးရွိတဲ့စကား၊
(၃) အဓိပၸာယ္ရွိတဲ့စကား၊
(၄) မိမိကိုယ္ကိုလည္းေကာင္း၊ မိမိရဲ႕မိသားစုဝင္ေတြကိုလည္းေကာင္း၊ မိမိရဲ႕လူမ်ိဳးနဲ႔ႏိုင္ငံကိုလည္းေကာင္း ဂုဏ္ကို ျမႇင့္တင္ေပးႏိုင္ေသာ စကား ေျပာႏိုင္ေသာ ကိုယ္ ျဖစ္ရပါလို၏။

ပထမဆံုးေျပာျပခ်င္တာကေတာ့ ဘာေၾကာင့္ နာဂစ္ဟာ ဒီေလာက္ အပ်က္အစီး၊ အေသအေပ်ာက္မ်ားခဲ့ရတာလဲ ဆိုတဲ့ေမး ခြန္းနဲ႕ပတ္ သက္လို႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ နာဂစ္ မုန္တိုင္း ဟိုင္းႀကီးကြၽန္းကို ဝင္ေတာ့မယ့္ (၂-၅-၂ဝဝ၈) ရက္ မနက္ပိုင္းမွာ နာဂစ္မုန္တိုင္းဟာ ဟိုင္းႀကီးကြၽန္းကို မဝင္မီ ပင္လယ္ျပင္ေပၚမွာ ဆက္လက္မေရြ႕ဘဲ ရပ္ေနခဲ့တာ ၄ နာရီ ေလာက္ၾကာပါတယ္။

မိုးေလဝသမွာေတာ့ ဒါကို Stationary ျဖစ္သြား တယ္လို႔ ေခၚပါတယ္။ ပင္လယ္ျပင္ မုန္တိုင္းေတြဟာ သြားေနရာက အဲဒီလို ရပ္သြားခဲ့ရင္ ဒါဟာသြားေနက်လမ္းေၾကာင္းက ေကြ႕ေတာ့မယ္ ေျပာင္းေတာ့မယ္ဆိုတဲ့ သေဘာပါပဲ။ ေမာ္ေတာ္ကားေတြ ေကြ႕ေတာ့မယ္ဆိုရင္ အရွိန္ေလွ်ာ့ေပးရ သလိုပါပဲ။

အဲဒီေနာက္ေတာ့ လမ္းေၾကာင္း ေျပာင္းသြားခဲ့ေတာ့တာပါပဲ။ သြားေနက် ရခိုင္ကမ္း႐ိုးတန္းဘက္ကို မသြားေတာ့ဘဲ၊ တစ္ခါဖူးမွ် မလာဖူးတဲ့ လမ္းေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ ျမစ္ဝ ကြၽန္းေပၚေဒသကို ဝင္ခဲ့ေတာ့တာပါပဲ။ ဒီမွာ ပိုဆိုးသြားေစခဲ့တာကေတာ့ နာဂစ္မုန္တိုင္းဟာ ပင္လယ္ေရျပင္ေပၚမွာ ၄ နာရီေလာက္ ရပ္ေနခဲ့ေလေတာ့ ေရေငြ႕ ရရွိမႈေတြ (moisture supply) ေတြ ေကာင္းလာၿပီး အားေမြးသြားသလို ျဖစ္သြားကာ အင္အား
ဟာ ႐ုတ္ခ်ည္းဆိုသလိုျမင့္တက္သြားေစခဲ့တာပဲျဖစ္ပါတယ္။

Category I (74-95 mph) ကေန Category IV (131-155 mph) ကို တက္လာေစခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီလို အင္အားျမင့္တက္လာခဲ့ၿပီးမွ ျမစ္ဝ ကြၽန္းေပၚကို ဝင္ခဲ့တာေႀကာင့္အပ်က္အစီးကို ပိုဆိုးဝါး သြားေစခဲ့ တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဦးတည္ရာဘက္ဟာ အေရွ႕ေျမာက္ ကိုသြားရမယ့္အစား အေရွ႕ဘက္ကိုပဲ သြားခဲ့တဲ့ အတြက္ ကမ္း႐ိုးတန္းနဲ႔ အၿပိဳင္ ဦးတည္ရာအတိုင္း သြားခဲ့ေလေတာ့ ကမ္းေလွ်ာက္မုန္ တုိင္း ျဖစ္သြားခဲ့ရတာကလည္း မုန္တိုင္းကို ကုန္းတြင္းပိုင္းကို ျမန္ျမန္ မဝင္၊ ျမန္ျမန္ အား မေလ်ာ့ေစႏိုင္ခဲ့တာကလည္း အႏၲရာယ္ကို ပိုဆိုးဝါးသြားေစခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။

ဒီေနရာမွာ ကြၽန္ေတာ္ကိုယ့္ကိုယ္ ကိုယ္ေမးခြန္းတစ္ခု အၿမဲေမးမိပါတယ္။ နာဂစ္ဟာ အခုလို ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚကို မဝင္ခဲ့ဘဲနဲ႕ သူသြားေနက် လမ္းေၾကာင္း အတိုင္း ရခိုင္ ကမ္း႐ိုးတန္းကိုသာ ဝင္သြားခဲ့ရင္ ဒီေလာက္ အေသအေပ်ာက္၊ အပ်က္အစီးမ်ားပါ့မလား ၊ ဆိုတဲ့ေမးခြန္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္ ေသခ်ာေပါက္ေျပာရဲပါတယ္။ ဒီေလာက္ မေသႏိုင္ဘူးလို႔။ ဟုတ္တယ္ေလဗ်ာ။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၃၃ ႏွစ္ (၁၈၇၇ မွ ၂ဝဝ၈ အထိကာလ)အတြင္း ျမန္မာႏိုင္ငံကို မုန္တိုင္း ၈၃ ႀကိမ္ဝင္ခဲ့ဖူးရာမွာ က်န္တဲ့ ၈၂ ႀကိမ္က ရခိုင္ကိုဝင္ခဲ့တာပဲ။ အမ်ားဆံုး ေသခဲ့တာဆိုလို႕ ၁၉၆၈ ခုႏွစ္ ေမလက ဝင္ခဲ့တဲ့ စစ္ေတြမုန္တိုင္းပဲ ရွိပါတယ္။

အဲဒီတုန္းက လူ ၁ဝ၃၈ ဦးပဲ ေသဆံုးခဲ့ပါတယ္။ ၂ဝဝ၆ ခုႏွစ္က ေခ်ာင္း သာ၊ ေငြေဆာင္ကမ္းေျခေတြကို ဝင္ေမႊသြားခဲ့တဲ့ ဂြၿမိဳ႕နားက ကမ္းေျခ ျဖတ္ ဝင္သြားခဲ့တဲ့ ဆိုင္ ကလုန္း မာလာ(Malar) မုန္တိုင္းဆိုရင္ ေလတိုက္ႏႈန္း 140 mph ေတာင္ရွိခဲ့တာပဲ။ နာဂစ္နဲ႕ဘာထူးလို႔လဲ။ လူတစ္ေယာက္ မွ်ေတာင္ မေသခဲ့ပါဘူး။ (အဲဒီ လူ တစ္ေယာက္မွ မေသခဲ့တဲ့ မုန္တိုင္း မာလာတုန္းကလည္း ဒီ ဦးထြန္းလြင္ႀကီးပဲ ဦးစီးခဲ့တာပါပဲဗ်ာ)

ခင္ဗ်ား စဥ္းစားဗ်ာ။ ဒီနာဂစ္မုန္တိုင္းပဲ ရခိုင္ကမ္းေျခကိုဝင္ေတာ့ ဒီေလာက္မေသဘူး။ ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚ ကမ္း႐ိုးတန္းကို ဝင္ေတာ့တစ္ သိန္းေက်ာ္ ေသတယ္။ ဒါျဖင့္ ဒီေ လာက္ေသရတာဟာ နာဂစ္က အဓိကလား။ ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚက အဓိကလား။

ဓမၼဓိ႒ာန္က်က် ေရးေပးပါဆိုလို႔ ေျပာရပါတယ္။ ဒါကိုေတာ့ စိတ္ခ်ေစခ်င္ ပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္ ဟာ သုေတသီ စိတ္ဓာတ္နဲ႕ အမွန္တရားကိုသာ ရွာေဖြသူပါ။ အစိုးရကို ႀကိဳက္ေအာင္ ေျမႇာက္ လည္းေရးမွာ မဟုတ္ သလို ေၾကာက္လို႔လည္း ေရွာင္ေရးမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါျဖင့္ ျမစ္ဝ ကြၽန္းေပၚက ဘာျဖစ္ေနလို႕လည္း။ ကြၽန္ေတာ့္ရဲ႕ သံုးသပ္ခ်က္ေလး
ကေတာ့ ဒါေၾကာင့္ ပါပဲဗ်ာ။

The Elements of Vulnerability of the Deltaic area are also high
due to

(1) Very low lying area.

ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚေဒသဟာ ေျမအလြန္နိမ့္ပါတယ္။ ေကာင္းကင္ေျမတိုင္း DEMS တိုင္းတာခ်က္ေတြနဲ႔တိုင္းၾကည့္လိုက္ေတာ့ ဘယ္..ဒီေနရာက ေရ ၅ မီတာေလာက္ တက္ လာရင္ကို ျမစ္ဝ ကြၽန္းေပၚတစ္ခုလံုးရဲ႕ ၄၃ ရာခိုင္ႏႈန္းက ေရေအာက္ေရာက္သြားၿပီ။ ၅ မီတာ ဆိုတာ ၁၇ ေပေလာက္ ရွိတာ။ နာဂစ္တုန္းက ကြင္းဆင္း တိုင္း တာခ်က္အရ သဘာဝဒီေရအထက္ ပိုတက္ခဲ့တဲ့ မုန္တိုင္းဒီေရလိႈင္းအျမင့္က ၂၂ ေပ အထိ ရွိခဲ့ပါတယ္။

(၂)most populous area of the country

ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚေဒသဟာ ျမန္မာတစ္ႏိုင္ငံလံုးမွာ လူဦးေရ အထူထပ္ အသိပ္သည္းဆံုးေဒသ။ ပြဲခင္းထဲ ခဲပစ္လိုက္သလိုေပါ့ဗ်ာ။ ပစ္မလြဲဆိုတာ ဒီေဒသမ်ိဳးေပါ့။

(၃) many tributaries in Deltaic areas (seven river mouths)

ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚေဒသဟာ ျမစ္ေၾကာင္းစနစ္ကလည္း ႐ႈပ္သလား မေျပာနဲ႕။ ျမစ္ခ်ည္းက ၁၇ စင္း။ ျမစ္ဝက ခ်ည္းပဲ ၇ ေပါက္။ ဝင္လာတဲ့ ပင္လယ္ေရေတြ မ်က္စိလည္ သြားႏိုင္တယ္။

၄) No storm shelters and high ground

နာဂစ္ျဖစ္တုန္းက မုန္တိုင္းခို အ ေဆာက္အအ (Storm Shelter) ဆိုတာ ၾကားေတာင္ မၾကားဖူးဘူး။ အသက္ကယ္ကုန္းဆိုတာ ဘာမွ်မရွိဘူး။ နာဂစ္ျဖစ္တုန္းက မိသားစု ၅ ဦးရွိတဲ့ တစ္ဦးတည္း က်န္ရစ္ေတာ့တဲ့ အိမ္ေထာင္ဦး စီးတစ္ေယာက္က ကြၽန္ေတာ္တို႔အဖြဲ႕ ကြင္းဆင္းေတာ့ ေျပာျပပါတယ္။ နာဂစ္သတိေပးခ်က္ကို ႀကိဳသိလို႔ သူႀကိဳ တင္ ကာကြယ္တဲ့ အေနနဲ႔ အဲဒီေန႔က ပင္လယ္ကို မထြက္ေတာ့ပါဘူးတဲ့။ အိမ္မွာပဲ ေနပါတယ္တဲ့။ ေရေတြ တက္လာေတာ့ သူတို႔မိသားစု ၅ ဦးအိမ္ေအာက္ ထက္ ကေန အေပၚထပ္ကိုေျပာင္းပါတယ္။ ေရေတြ ထပ္တက္လာေတာ့ ထုပ္တန္းေပၚကို တက္ပါတယ္။ အဲဒီကေန ထပ္တက္လာေတာ့ အိမ္အမိုးသြပ္ ကိုလွန္ၿပီး၊ ေခါင္မိုးေပၚတက္ ပါ တယ္။ အဲဒီကေန ထပ္တက္လာေတာ့ ကြၽန္ေတာ္တစ္ေယာက္တည္းပဲ က်န္ပါေတာ့တယ္တဲ့။ ေျပးစရာေျမကို မရွိခဲ့ပါဘူးဗ်ာ။

(၅) No hazard maps and risk assessment had done yet

သဘာဝေဘးကာကြယ္ေစာင့္ ေရွာက္ေရးအတြက္ အေရးပါလွတဲ့ ေျမယာ အသံုးခ်မႈအတြက္ Risk Map, hazard Map ဘာတစ္ခုမွ် လုပ္ထားတာ မရွိခဲ့ပါဘူး။ ဒီေတာ့ လူေတြက ရြာေလးေတြတည္ၿပီး ေရလုပ္ငန္းနဲ႕နီးတဲ့ ကမ္းစပ္တစ္ေလွ်ာက္ ရြာတည္ေနၾကေတာ့ ပင္လယ္ကတက္ လာမယ့္ေရလိႈင္းေတြကို ထြက္ႀကိဳေနၾကသလိုပါပဲ။ ဒီေရ လိႈင္းေတြက အရင္တုန္းကမွ လူတစ္ေယာက္ေတြ႕ဖို႔အေရး အေတာ္ေလး အထဲေရာက္ေအာင္ ႀကိဳးပမ္းေနရေသးတယ္။ အခုေတာ့ ေအးေဆးပဲေပါ့။

(၆)No past experience and extremely hard to convince local people

ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚသားေတြဟာ ပင္လယ္မွာေမြး၊ ပင္လယ္ထဲမွာ အသက္ေမြးဝမ္းေက်ာင္း ေနခဲ့ၾကေပမယ့္ ဘာမုန္တိုင္းအေတြ႕အႀကံဳမွ မရွိခဲ့ၾကပါဘူး။ ၂ဝဝ၈ မတိုင္မီအ ထိ ျမန္မာျပည္ကို မုန္တိုင္း ၈၂ ႀကိမ္ ဝင္ခဲ့ဖူးရာမွာ အားလံုးရခိုင္ကိုခ်ည္းဝင္ခဲ့တာပါ။ ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚေဒသကို ဆိုင္ကလုန္းအဆင့္ မုန္တိုင္း တစ္ခါမွ် မဝင္ခဲ့ဖူးပါဘူး။

(၇) Risk knowledge on the disaster especially on storm surge is very low

မုန္တိုင္းဒီေရဆိုတဲ့ စကားကို ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚ နာဂစ္ေဒသကလူေတြ ႀကားေတာင္ မၾကားခဲ့ဖူးပါဘူး။

(၈) Poor mobility mostly water ways along small canals by boats

ေရႊ႕ေျပာင္းေျပးလႊားဖို႕ အလြန္ခက္ပါတယ္။ ေရလမ္းပဲရွိပါတယ္။ စက္ေလွေပၚမွာ ရွိသမွ်ပစၥည္းေတြ၊ မိသားစုေတြ အကုန္တင္ၿပီးေျပး ရင္ေတာင္ ေရက ေရဆန္ျဖစ္မယ္။ ခရီးတြင္သလား မေျပာနဲ႕။ ေနာက္ ကေမ်ာလာတဲ့ ေဗဒါကေတာင္ လမ္းေတာင္းရလိမ့္မယ္။

(၉) The non-linear interactions between the wind induced waves and the topography and high tides of the area is extremely high.

ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚကမ္း႐ိုးတန္းဟာ ေရအနက္တိမ္တယ္၊ ဒီေရအတက္အက် ခြင္ႀကီးတယ္။ ျမစ္မ်ားတည္ရွိမႈ စနစ္က ႐ႈပ္ေထြးတယ္။ ဒါေၾကာင့္ မုန္တိုင္းေၾကာင့္ ပင္လယ္ထဲ ကေရေတြ တိုးဝင္လာရင္ ဒီအခ်က္ေတြက ႐ႈပ္ေထြးတဲ့ အျပန္အလွန္ သက္ေရာက္မႈေတြ (non-linear interactions) ကို ျဖစ္ေစၿပီး အတိုင္းအဆမဲ့ ေရလိႈင္းႀကီးေတြ (exceptionally high waves) ကို ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ နာဂစ္မွာျဖစ္လည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

(၁ဝ) Extensive loss of Mangrove forests.

သဘာဝ ေဘးအတားအဆီးေတြျဖစ္တဲ့ သဘာဝ ဒီေရေတာေတြ ကလည္း ျပဳန္းတီးလို႔ကုန္ၿပီ။ ထင္းလုပ္ဖို႔၊ သစ္ လုပ္ဖို႔၊ အိမ္ေဆာက္ဖို႔၊ လယ္ကြင္းေဖာ္ ဖို႔၊ လူေနရပ္ကြက္ တိုးခ်ဲ႕ဖို႔၊ ငါးေမြးဖို႔၊ ပုစြန္ေမြးဖို႔၊ ဆီအုန္းပင္ေတြစိုက္ဖို႔၊ မီး ေသြးဖုတ္ဖို႔။ ……. ျပဳန္းတီးလိုက္တာ ဘိုကေလးမွာဆိုရင္ ဒီေရေတာကို မက်န္ေတာ့ပါဘူး။ ကဲ.. ကိုယ္စီး တဲ့ျမင္း၊ အထီးအမ ေတာ့ ကြဲေလာက္ၿပီထင္ပါတယ္။

ဒါေတြကို သဘာဝေဘးကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ေရးမွာ Vulnerability လို႔ေခၚပါတယ္။ သဘာဝေဘးအႏၲရာယ္ ထိခိုက္ႏိုင္မႈအေျခအေန လို႔ ေခၚရင္ရမယ္ ထင္ပါတယ္။ ဒီေတာ့ ခင္ဗ်ားတို႔ ၾကည့္။ ျမစ္ဝ ကြၽန္းေပၚေဒသဟာ Vulnerability ဘယ္ေလာက္ ျမင့္တယ္ဆိုတာ။ တစ္နည္းေျပာရရင္ အလြန္ Risk ႀကီးတဲ့ေဒသဗ်။ တကယ့္ကို
Glass House ပဲဗ်။

သဘာဝေဘး အႏၲရာယ္ကာကြယ္ ေစာင့္ေရွာက္ေရးမွာ သတ္မွတ္ထားတာ တစ္ခုရွိတယ္ဗ်။ အဲဒါကေတာ့ Disaster = Hazard X Vulnerability လို႕ ေခၚ ပါတယ္။ နာဂစ္ကလည္း Category IV ဆိုေတာ့ Hazard တန္ဖိုးကလည္းႀကီး၊ ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚေဒသဆိုေတာ့ Vulnerabilty တန္ဖိုးကလည္းႀကီး။ ဒီေတာ့ဗ်ာ။ စတုတၳ တန္း နဲ႕ေတာင္ ၿပိဳင္စရာမလိုပါ ဘူး။ အဲဒီႏွစ္ခုေျမႇာက္လို႔ ရတဲ့ Disaster ကလည္း ႀကီးၿပီေပါ့။ ကမၻာေပၚမွာ ပ်က္စီးမႈအႀကီးမားဆံုး မုန္တိုင္း ၃ဝ မွာ ကမၻာ့အဆင့္ နံပါတ္ ၈ ခ်ိတ္ သြားခဲ့ရေတာ့တာေပါ့။ ျမန္မာ့အားကစားကေတာ့ မသိဘူးဗ်ာ။ ျမန္မာ့မုန္ တိုင္းကေတာ့ ကမၻာကို လႊားသြားခဲ့တာေတာ့ အမွန္ပါပဲဗ်ာ။

ေမာင္ထြန္းလြင္(မိုးေလဝသ)
@http://www.popularmyanmar.com/

Aye Chan Mon# Credit To : Popular Myanmar News Journal
မိတ္ေဆြဒီလင္႔ https://www.facebook.com/excellencemediaကလစ္ေလးတခ်က္ႏွိပ္လိုက္ရုံျဖင္႔ သတင္းအစုံကို ဖတ္ရမွာပါ ႏိုပ္ဘို႔မေမ႔နဲ႔ေနာ္

2